Teknolojinin ve dijital ürünlerin hayatımızın her alanına girmesiyle enerjiye olan ihtiyacımız gün geçtikçe artıyor. Elektrikli otomobiller dünyada hızla yaygınlaşırken, akıllı telefonlar, fotoğraf makineleri, tabletler, bilgisayarlar, akıllı saatler, drone’lar ve daha da yaygınlaşması beklenen IoT cihazlarının hemen hepsi ya elektrikle çalışıyor ya da enerjilerini pillerinde depoladıkları elektrikten temin ediyor. Geçmişte kullanılan bazı teknolojilerin bugün artık enerji ihtiyacımızı karşılayamaması da insanoğlunu yeni teknolojiler bulmaya itiyor.
Geleceğin petrolü veya beyaz altını olarak bilinen lityum madeninin önemi gelişen teknolojilerle birlikte artmaya devam ediyor. Türkiye’de beyaz petrol olarak tabir edilen jeotermal sudan batarya teknolojisinde kullanılan lityum karbonat üretildi. Prof. Dr. Ahmet Yıldız, ‘Lityum karbonatı düşük maliyetle, yüksek verimle, yüksek saflıkla üretmeyi başardık. Çalışmalarda yüzde 97’nin üzerinde saflık derecesine sahip malzeme ürettik. Bu anlamda Türkiye’deki ilk çalışma diyebiliriz.’ dedi.
Afyon Uşak Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi’nde (Zafer Teknopark) faaliyet gösteren bir firma tarafından jeotermal sudan batarya teknolojisinde kullanılan lityum karbonat üretildi.
Afyon Kocatepe Üniversitesi ve Uşak Üniversitesi ortaklığında kurulan Zafer Teknopark’ta faaliyet gösteren şirket, geçen yıl Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığının (KOSGEB) desteğiyle hazırladığı “Ömer-Gecek Bölgesindeki Jeotermal Sularından Lityum Kazanımı ve Pilot Ölçekli Lityum Karbonat Üretimi Projesi”ni yaklaşık 16 ay süren çalışma sonunda tamamladı.
Proje ile jeotermal sudan, elektrikli araçların en kritik bileşeni olan lityum iyon bataryalarda kullanılan lityum karbonat imal edildi. Bölgeye kurulacak 0,6ton/saat kapasiteli üretim tesisinden yılda 55 ton lityum karbonat elde edilecek.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı ve şirketin sahibi Prof. Dr. Ahmet Yıldız, hazırladıkları proje ile kentteki jeotermal kaynaklardan lityum kazanımını sağlamayı, daha sonra da lityum karbonat üretmeyi hedeflediklerini belirtti.
Lityum karbonatın son yıllarda çok önemli bir ham madde haline geldiğini ifade eden Yıldız, “Bunun sebebi de lityum karbonatın en önemli kullanım alanı olan lityum iyon batarya teknolojisinin öneminin ve kullanımının çok yaygınlaşması.” dedi.
Lityum Hangi Alanlarda Kullanılıyor?
Lityumun en önemli kullanımı elektrikli araçlar, şarj edilebilir enerji depoları, telefonlar, dizüstü bilgisayarlar,
kameralar, oyun konsolları ve yüzlerce başka elektronik cihaz için şarj edilebilir lityum-iyon pillerdir. Lityum iyon piller, bisikletler, elektrikli aletler, forkliftler, vinçler ve diğer endüstriyel ekipmanlar için giderek daha fazla kullanılmaktadır.
Lityum ayrıca, seramik ve cam yapımında, yağlayıcı ve alaşım sertleştirici maddelerin bileşiminde, A vitamini sentezinde, nükleer santrallerde soğutucu görevinde ve roketlerde itici kuvvet sağlamada kullanılır. Bazı lityum bileşikleri, beyin rahatsızlıkları ve psikolojik hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçların içeriğinde de yer alır.
Yıldız, ülkelerin iklim anlaşmasını imzalaması ve Avrupa Birliğinin “Yeşil Mutabakat” vizyonunu hayata geçirmesiyle, sera gazı emisyonunun sıfıra indirilmesinin hedeflendiğini vurgulayarak, şunları kaydetti:
“Mutabakat ile fosil yakıtlı araç sayısının minimum seviyeye çekilmesi, belli bir süreden sonra da sıfıra indirilmesi hedefleniyor. Bu da özellikle elektrikli araçların ön plana çıkmasını sağlayacak. Elektrikli araçların en kritik bileşeni olan lityum iyon bataryalarda önemli ham maddelerden biri lityum karbonattır. Dünyadaki gelişmelerin gelecekte lityum karbonata olan talebi artıracağı beklenmektedir. Bu nedenle yer kabuğunda lityum içeren ham maddelerin araştırılması ve ülke ekonomisine kazandırılması yönünde projeler yoğunlaştı.”
Afyonkarahisar’ın da jeotermal açıdan çok önemli potansiyele sahip olduğunu anlatan Yıldız, jeotermal kaynaklar içerisinde de lityumun bulunduğunu daha önce yaptıkları çalışmalardan bildiklerini, projede de Ömer-Gecek Alanı’nın lityum potansiyelini araştırdıklarını belirtti.
Jeotermal su içerisindeki lityumu hazırladıkları düzenekle seçici olarak kazanıp, sonra uygun koşullarda lityum karbonata dönüştürmeyi başardıklarını ifade eden Yıldız, projede ileri teknoloji cihaz ve ekipmanları kullandıklarını bildirdi.
BEYAZ PETROL DEVREDE! FORMÜLÜ TÜRKLER BULDU: İLKİ BAŞARDIK
Yıldız, “Lityum karbonatı düşük maliyetle, yüksek verimle, yüksek saflıkla üretmeyi başardık. Çalışmalarda yüzde 97’nin üzerinde saflık derecesine sahip malzeme ürettik. Doç. Dr. Muhammed Fatih Can danışmanlığında yürüttüğümüz proje, gerek uygulanan yöntem gerekse elde edilen çıktılar açısından jeotermal kaynaklardaki lityumun, lityum karbonata dönüştürülmesi anlamında Türkiye’deki ilk çalışma diyebiliriz.” diye konuştu.
Yıldız, çalışma yapılan alanda büyük boyutlu tesisin kurulması için Doğrulayıcı Fizibilite Etüt Projesi’nin hazırlanması ve hayata geçirilmesi amacıyla girişimlere başladıklarını bildirdi.
Lityum nerelerde kullanılır? Lityum nedir ve etkileri nelerdir?
Kimyasal bir element olan Lityum, doğada saf halde bulunmaz. İlaç sanayisinde sakinleştirici olarak kullanılan Lityumun ne olduğu hakkında fikir sahibi olmak isteyen vatandaşlar, ‘Lityum nedir?’ sorusuna yanıt arıyor.
LİTYUM NEDİR?
Johan August Arfwedson tarafından 1817 yılında keşfedilen Lityum, periyodik tabloda 1. grup alkali metaller içinde yer alan, atom numarası 3, sembolü “Li” olan kimyasal bir elementtir.
Yumuşak ve gümüşümsü beyaz metaldir. Havada bulunan oksijenle reaksiyona giren lityum, lityum oksit (Li2O) oluşturur. Bu oksitlenme reaksiyonunu engellemek için yağ içinde saklanır. Hava ve su tarafından hızlı bir şekilde oksitlenip kararır ve lekelenir. Lityum metali doldurulabilir pillerde (örnek olarak cep telefonu ve kamera pili) ve ağırla yüksek direniş göstermesi sebebiyle alaşım olarak hava taşıtlarında kullanılır. Li+ iyonunun nörolojik etkilerinden dolayı, lityumlu bileşikler farmakolojik olarak sakinleştiricilerde kullanılır.
Lityum bıçakla kesilebilir, sodyumdan biraz daha sert olduğu için, onu kesmek veya bölmek çok daha zordur. Reaksiyona girmemiş Lityum gümüşi bir renge sahiptir, ancak kısa sürede rengi kararır. Düşük yoğunluğu sayesinde hidrokarbonlar üzerinde batmadan durabilir. Lityum, ten ile temasını engellemek için özel koruma gerektirir. Lityumu toz olarak ya da alkalinli bileşimlerinin solunması, burun yollarında ve boğaz da tahriş ve zarara neden olur.
Manik depresif tedavisinde kullanılan Lityum, bipolar bozukluk tedavisinde, duygudurum dengeleyici olarak kullanılmaktadır. Lityumun bu etkisi 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelenmiştir. FDA, 1970 yılında lityumun etkili bir ilaç olarak tanındığını duyurmuştur. Lityum, depresyon tedavisinde öteki antidepresanların etkisini güçlendirmek için de kullanılmaktadır. Lityum, sindirilmesinin ardından, merkezi sinir sisteminde hızla yayılır ve çeşitli nörotransmitterler ve almaçlarla etkileşir. Norepinefrin salınımını azalttığı ve serotonin sentezini arttırdığı bilinmektedir. Mani üzerindeki etkisini ortaya çıkaran mekanizma bilinmemektedir.