Faruk Akşit TEI Başkanından gurarlandıran açıklama: Dünyadaki iki uçaktan birine parça üretiyoruz
Türkiye’nin yerli ve milli savunma sanayi programına öncülük eden şirketlerden TUSAŞ Motor Sanayii AŞ (TEI), dünyanın dört bir yanına ihracatı sürdürüyor. TEI Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit, dünyadaki her iki uçaktan birine parça ürettiklerini açıkladı.
Son yıllarda, uçak motorlarının yurt içinde geliştirilmesi yönünde artan çalışmalarla birlikte süper alaşımlar konusunda da gündem oluşmaya başlamıştır. Hava araçları motor yapısallarında yoğunlukla nikel esaslı alaşımlar kullanıldığı için ülkemizde nikel esaslı malzemelerin geliştirilmesi ve üretimi alanında çalışmaların çok hızlı bir şekilde başlatılması gerekmektedir. Endüstriyel boyutta tesislerin hayata geçirilmesi büyük önem arz etmektedir.
Şu an itibariyle 50’ye yakın uluslararası uçak motoruna parça üretip gönderiyoruz. Dünyanın en çok satan motorunun en büyük tedarikçisiyiz. Dünyada en az iki uçaktan birine parça yapıyoruz derken bu parçalar vida, cıvata gibi basit parçalar değil. Genelde stresli, zor parçaların üretimini bize veriyorlar. Çünkü zor parçaların üretimi riskli ve pahalı. Kalitemiz ve işçiliğimiz daha ucuz olduğu için fiyatımız rekabetçi. Bunları biz üretiyoruz. Hem dar gövde yolcu uçakları motorunda en çok satan motorun en büyük tedarikçisiyiz hem de çift koridor geniş gövde yolcu uçaklarının yeni nesil motorlarının en büyük tedarikçisiyiz. Bu sektörde gerçekten çok büyüğüz.”
Bu da abartılmış bir ifade değildir. Avrupa’daki tüm ülkelerin motor şirketlerine mal ve hizmet satıyoruz. Körfez ülkelerinin savaş uçaklarının motor bakımlarını yapıyoruz. Şu an itibariyle 50’ye yakın firmaya 45 farklı motor programı için 1500 parça sağladık. Dünya genelinde en büyük tedarikçi firma konumundayız. GENX-GE90 gibi devasa motorlara parça üretmek her yiğidin harcı değil. Parçaların toleransını tutturmak çok ciddi bir iş. F110, T700 motorları artık Türkiye’de üretiliyor. Milli Gemi’nin (MİLGEM) motorunu da Eskişehir’de üretiyoruz. Atak helikopteri güç modülünü tamamen biz üretiyoruz. İlk yerli helikopter motoru T70’in seri üretimine 2018’de başladık. Şu ana kadar 60’tan fazla motoru üretip sevkiyatını tamamladık” şeklinde konuştu.
Bu anlamda ilk aşamada Inconel serisi alaşımlara yoğunlaşarak üretim yapılması gerekmektedir. Aksi durumda ülkemizde hava araçları motorlarının üretimi için yapılan yatırımlar önümüzdeki dönemlerde karşılaşılabilecek olası malzeme kısıtlamalarından dolayı sıkıntıya girebilecektir. Hava araçları motorlarının tasarım ve üretimi çok kritik teknolojiler içerdiğinden bu alanda dışa bağımlılığın minimum seviyeye getirilmesi gerekmektedir. Inconel 718 nikel bazlı süper alaşım geliştirilmesi için 2017 yılı sonunda Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) tarafından bir proje başlatılmış olup, bu proje motor malzemelerinin yerlileştirilmesi için başlatılan önemli bir çalışmadır. Böylelikle, devamında diğer alaşımların da yerlileştirilmesine öncülük edecek kritik bir adım atılmıştır.
Bilindiği üzere ülkemizde saf nikel üretimine başlanmıştır. Bu üretimin iç tüketimde kullanımı ve son ürün haline getirilerek cari açık probleminin önlenmesine yönelik çalışmaların acilen başlatılması da çok önemlidir. Bu amaçla, öncelikle nikelin alaşım haline getirilerek katma değeri yüksek ürün haline getirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda üretilen ham maddeyi ihraç ederek bir miktar kazanç sağlanıyor olsa da ülke menfaatleri açısından nikel esaslı süper alaşım malzemelerinin kullanılacağı yüksek teknoloji içeren hava araçları motorları ve gaz türbinlerinin yurt içinde üretimi asıl hedef olmalıdır.
Şu bir gerçek ki, jet gücüyle çalışan sivil havacılık çağının başladığı 1947’lerden bu yana nikel esaslı süper alaşımların kullanıldığı modern gaz türbini motorunun performansındaki gelişmeler tüm dünya tarafından desteklenmektedir. Tasarım ve üretim teknolojilerinin geliştirilmesine istinaden, bu alaşımların günümüzdeki önemine bir dizi faktör katkıda bulunmuş olsa da alaşımların geliştirilmesi ve bunlardan üretilen bileşenlerin uçak türbin motorlarının en sıcak kısımlarına yerleştirilmesi kesinlikle kritik öneme sahiptir. Nikel esaslı süper alaşımların kimyasal kompozisyonları geliştikçe, sürünme ve yorulmadaki kritik özellikler önemli ölçüde iyileşmiş ve eş eksenli, tek kristal ve yönlendirilmiş katılaşma üretim yöntemleri ve termal bariyer kaplama yöntemlerine bağlı olarak türbin giriş sıcaklıkları 1600 °C’lere ulaşmıştır.
Bu gelişmeleri teşvik eden teknolojik, ekonomik ve toplumsal baskıları dikkate almak önemlidir. Günümüzde uzay ve havacılık teknolojileri, ulaşım ve güvenlik amaçlı uçak ve savunma sistemlerinden haberleşmeye, enerji, tarım ve astronomi çalışmalarına kadar birçok alanda kullanılmaktadır. Özellikle bu alaşımların üretim teknolojisi birikiminin oluşturulmasıyla nükleer ve diğer enerji santralleri, uçak motorları, uzay mekiği motorları, petrokimya, gemi motorları, denizaltı motorları, doğalgaz pompalama motorları konularına da hâkim olunacak ve bu alanlarda da yurt dışına bağımlılık en aza indirilerek yerli teknoloji ve milli yetenek kazanılmış olacaktır.
Ülkemizde, henüz ticari anlamda yatırımlar ve seri üretim olmasa da havacılıkta kullanılan malzemelerin araştırma, geliştirme ve prototip üretimine yönelik önemli çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. SSB tarafından desteklenen ve özgün platform projelerinde kullanılan alüminyum, titanyum ve süper alaşımların döküm ve dövme teknolojilerinin geliştirilmesi amacı ile TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM), üniversiteler ve özel kuruluşların iş birliği ile yürütülen önemli çalışmalar yapılmaktadır. Örnek olarak, ülkemizin önemli platform projelerinden biri olan GÖKBEY helikopteri için TEI’nin geliştirdiği turboşaft motorunun en önemli parçası olan soğutma kanallı ve soğutma kanalsız birinci ve ikinci kademe türbin kanatları, TÜBİTAK MAM Malzeme Enstitüsü “Yüksek Sıcaklık Malzemeleri, Araştırma Geliştirme ve Onarım Mükemmeliyet Merkezi’nde” üretimi yapılabilmektedir.
Süper alaşım nedir? Nerede kullanılır? Özellikleri nelerdir?
%50- 70 oranında nikel ve alaşım elementi olarak karbon, krom, molibden, niobyum, demir, titanyum, alüminyum, vanadyum ve tantal içerebilirler. Roket motorları, gaz türbinleri, uçak motorları ve nükleer reaktörlerde 950–1200 °C gibi sıcaklıklarda uzun süre çalışabilirler.
Bugün bu kanatlar, turboşaft motorunun testlerinde halen kullanılmaktadır. Seri üretim için kazanılan teknoloji, SSB’ye teknoloji bilgi paketi olarak teslim edilmektedir. Diğer yandan tamamı yurt dışından ham madde veya ürün olarak ithal edilen nikel, kobalt esaslı süper alaşımların ve paslanmaz çeliklerin ham madde olarak havacılık kalitesinde, yüksek safiyette ingot şeklinde üretimi için TÜBİTAK MAM Malzeme Enstitüsü “Yüksek Sıcaklık Malzemeleri, Araştırma Geliştirme ve Onarım Mükemmeliyet Merkezi’nde” “üçlü ergitme” alt yapısı kurulmuş ve bugün ostenitik paslanmaz çelik ve Inconel 718 alaşımı üretilebilmektedir.
Nikel esaslı süper alaşımlar
%50- 70 oranında nikel ve alaşım elementi olarak karbon, krom, molibden, niobyum, demir, titanyum, alüminyum, vanadyum ve tantal içerebilirler. Roket motorları, gaz türbinleri, uçak motorları ve nükleer reaktörlerde 950–1200 °C gibi sıcaklıklarda uzun süre çalışabilirler.
Kobalt esaslı süper alaşımlar
%50-60 kobalt, %20-30 krom, %5-10 Tungsten (Wolfram) ve %0.1-1 karbon içerirler.
Nikel esaslı süper alaşımlara benzer kullanım sıcaklıkları ve alanları vardır. Bazı özel alaşımlarında termal yorulma dayanımı nikel ve demir esaslılara göre iyidir.
Demir esaslı süper alaşımlar
%15-60 arası demir, %25-45 nikel (Ni), yüksek sıcaklık altında oksidasyon dayanımını arttırmak amacıyla da %15-28 arası krom içerirler. Molibden, kobalt, bor ve zirkonyum ile karbonda alaşım elemanları arasındadır.
Azami çalışma sıcaklıkları 650 °C’dir. Nikel ve kobalt oranının az olması nedeni ile belirgin olarak ucuz oldukları için düşük sıcaklık uygulamalarında kullanımları yaygındır.
Ar-Ge ve teknoloji kazanım altyapılarına paralel olarak, bu teknolojiler için gerekli altyapılar, özel kuruluşların da ilgisini çekmekte, SSB ve devletin verdiği teşviklerle muhtelif altyapılar kurulmaya ve/veya projelendirilmeye başlanmıştır. Bu gelişmeler olmakla birlikte, havacılık sektöründe, malzeme ve test altyapılarında ciddi eksiklikler bulunmaktadır. Bu teknolojilerin nükleer ve uzay teknolojileri için uyarlanabilirliği dikkate alınarak desteklere devam edilmelidir.
Sonuç olarak, süper alaşımların geliştirilmesi ve ülkemizde bu alanda gerekli alt yapıların oluşturulmasına katkı sağlayacak bir enstitünün kurulması çok büyük önem arz etmektedir. Ayrıca süper alaşımlar açısından kritik öneme sahip yüksek sıcaklık, yapısal ve mekanik test sistemleri kapasiteleri de yeterli düzeyde değildir. Bu alanda oluşturulacak uzman kadrolar ve gerçekleştirilecek çalışmalar ile teknoloji olgunluk seviyemizin çok kısa sürede yükseleceği kanaatindeyim.
Özellikle 5. hatta 6. nesil tek kristal süper alaşımların kullanımına geçildiği günümüzde çok hızlı bir şekilde aksiyon alınması önem arz etmektedir. Bu nedenle hiç zaman kaybetmeden bu enstitünün hayata geçirilmesi ve çalışmalara başlanılması gerekmektedir. Ülkemiz havacılık ve uzay endüstrisi hedeflerimizi gerçekleştirmek ve yurt dışı bağımlılığımızı kaldırarak dünyanın en güçlü ülkelerinden biri olabilmek adına süper alaşımlar ve diğer havacılık ve uzay malzemelerinin yerlileştirilmesi süreçlerine hız verilmesi çok büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda, gerekli fizibilite çalışmalarının yapılarak acil eylem planlarının hazırlanması gerekmektedir. Hazırlanan bu planlara göre gerekli yatırımların yapılarak bu alanda yetkin insan kaynağı ve alt yapıların oluşturulması sağlanmalıdır.
Kaynak olarak www.defensehere.com/tr yararlanılmıştır.